Omicron là khởi đầu cho kết thúc của đại dịch?

Dù vẫn rất thận trọng, các nhà khoa học tỏ ra lạc quan biến chủng Omicron là dấu hiệu cho thấy virus đang mất dần độc lực, dấu hiệu đầu tiên cho sự chấm dứt của đại dịch. Lịch sử dường như đang lặp lại. Lúc này, hàng loạt quốc gia từ châu Âu tới châu Á đang đối mặt mùa nghỉ lễ u ám bởi làn sóng ca mắc Covid-19 mới tồi tệ chưa từng có, theo Guardian.

Omicron tăng cao kỷ lục

Mùa Giáng sinh năm 2020 từng bị biến chủng Alpha phá hỏng. Năm nay, biến chủng Omicron một lần nữa khiến số ca mắc Covid-19 mới ở hàng loạt quốc gia khắp thế giới tăng cao kỷ lục. Nhưng bất chấp sự xuất hiện của biến chủng siêu lây nhiễm, những tín hiệu lạc quan đã xuất hiện.

Mùa Giáng sinh năm 2020 từng bị biến chủng Alpha phá hỏng

Kịch bản u ám lặp lại mỗi mùa đông?

Các hoạt động ăn mừng lễ Giáng sinh đã bị hủy bỏ tại nhiều quốc gia châu Âu. Ở Anh, nhà hàng, quán rượu, câu lạc bộ đêm buộc phải đóng cửa. Dịch vụ Y tế Quốc gia (NHS) cảnh báo hệ thống y tế có nguy cơ quá tải bởi bệnh nhân Covid-19 nặng đang tăng nhanh. Mới đây, biến chủng này đã để lại hậu quả sóng Omicron ở Nhật Bản suy giảm trầm trọng.

Các hoạt động ăn mừng lễ Giáng sinh đã bị hủy bỏ tại nhiều quốc gia châu Âu

Diễn biến dịch bệnh lúc này khiến nhiều người lo sợ Covid-19 sẽ làm thay đổi vĩnh viễn dịp Giáng sinh và năm mới trong tương lai, khi mùa nghỉ lễ sẽ luôn đi kèm các biện pháp phong tỏa và hạn chế phòng dịch.

Số ca mắc Covid-19 bùng nổ chỉ trong vài tuần

Để so sánh, mùa đông năm 2021 dường như là phiên bản lặp lại của năm 2020. Tại Anh, số ca mắc Covid-19 bùng nổ chỉ trong vài tuần ngắn ngủi trước dịp nghỉ lễ. Không chỉ trên thế giới, hiện số ca F0 tại TP.HCM số ca tử vong vẫn cao nhất cả nước.

Mùa đông năm 2021 dường như là phiên bản lặp lại của năm 2020

Tuy nhiên, có những sự khác biệt rõ ràng. Tỷ lệ nhập viện và tử vong vì Covid-19 hiện nay thấp hơn nhiều so với năm ngoái. Các nghiên cứu mới cho thấy tỷ lệ ca bệnh nặng do biến chủng Omicron thấp hơn nhiều so với các chủng virus trước đây như Delta.

Các quốc gia vẫn cần cảnh giác

Các nhà khoa học nhận định kết quả các nghiên cứu mới là tin tốt lành, tuy nhiên các quốc gia vẫn cần cảnh giác. Số ca mắc Covid-19 mỗi ngày vẫn đang tăng nhanh. Ở Anh, số ca Covid-19 trong 24 giờ lập kỷ hôm 24/12 với 122.000 trường hợp. Chỉ trong tuần qua, khoảng 1,7 triệu người Anh đã mắc Covid-19.

Số ca mắc Covid-19 mỗi ngày vẫn đang tăng nhanh

Trong khi đó, giới chức y tế Pháp ngày 25/12 thông báo số ca mắc Covid-19 mới đạt 6 con số, với 104.611 trường hợp, theo AFP. Con số kỷ lục mới của Pháp được đưa ra giữa lúc các quan chức nước này bày tỏ lo ngại về sự lây lan nhanh chóng của biến chủng Omicron.

Italy tăng kỷ lục ngày thứ 3 liên tiếp

Cùng ngày, Italy cũng chứng kiến mức tăng kỷ lục ngày thứ 3 liên tiếp, với 54.762 trường hợp mới, phá vỡ kỷ lục 50.599 trong ngày trước đó, theo Reuters.

54.762 trường hợp mới phá vỡ kỷ lục 50.599 trong ngày trước đó

Trong khi đó, dịch bệnh vẫn tiếp tục lan rộng tại Australia khi nước này liên tục ghi nhận kỷ lục mới về số ca Covid-19. Ngày 25/12, Australia ghi nhận 9.947 ca dương tính với virus SARS-CoV-2. Bang đông dân nhất Australia là New South Wales có thêm 6.394 ca mắc Covid-19, kỷ lục mới, cùng 70 trường hợp nhập viện trong đêm.

Khởi đầu cho một kết thúc?

Điều đáng chú ý là phần lớn ca mắc Covid-19 mới xảy ra với người trưởng thành ở độ tuổi thanh niên. Các nhà khoa học cảnh báo một khi biến chủng Omicron bắt đầu lan rộng trong nhóm người cao tuổi, độ tuổi dễ bị tổn thương hơn, tỷ lệ bệnh nhân nặng phải nhập viện sẽ tăng đột biến. “Chăm sóc sức khỏe ngày hôm nay cho tôi hy vọng tươi sáng hơn vào ngày mai.” – Anne Wilson Schaef

Điều đáng chú ý là phần lớn ca mắc Covid-19 mới xảy ra với người trưởng thành ở độ tuổi thanh niên

Mặt khác, một bộ phận lớn người dân đã được tiêm đủ liều vaccine, thậm chí là liều vaccine bổ sung, giúp tạo ra hệ miễn dịch đủ để bảo vệ cơ thể trước biến chủng Omicron.

Tỷ lệ bao phủ vaccine

Hiện vẫn cần thêm thời gian để đánh giá tỷ lệ bao phủ vaccine cao tác động như thế nào tới cuộc chiến chống biến chủng mới. Trong khi chờ có đủ dữ liệu khoa học, vẫn sẽ cần các biện pháp phù hợp để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, theo Guardian.

Hiện vẫn cần thêm thời gian để đánh giá tỷ lệ bao phủ vaccine cao tác động như thế nào tới cuộc chiến chống biến chủng mới.

“Chắc chắn có độ chênh giữa thời điểm nhiễm bệnh và nhập viện. Trong khoảng thời gian đó, cần có các chính sách phù hợp, điều vốn không đơn giản”, giáo sư Mark Woolhouse, chuyên gia dịch tễ học Đại học Edinburgh, cho biết.

Cuộc chiến chống biến chủng mới

Nhiều nhà khoa học tin các bằng chứng hiện nay cho thấy biến chủng Omicron không gây ra tình trạng bệnh nặng như các chủng virus trước đây. Các nghiên cứu tại Scotland, Anh và Nam Phi ủng hộ lập luận này. Lại một lần nữa, Omicron đến châu Âu lập kỷ lục ca mắc COVID-19 mới.

Nhiều nhà khoa học tin các bằng chứng hiện nay cho thấy biến chủng Omicron không gây ra tình trạng bệnh nặng như các chủng virus trước đây

“Tôi tin rằng biến chủng Omicron là bước đầu tiên trong quá trình virus biến đổi, gây ra những triệu chứng lành tính hơn cho con người”, giáo sư Julian Tang, chuyên gia bệnh đường hô hấp Đại học Leicester, nói.

Virus không khiến người nhiễm bệnh quá nặng

Theo ông Tang, virus đang tiến hóa theo hướng khiến người nhiễm không bị bệnh quá nặng, khi đó người bệnh vẫn có thể tiếp xúc với xã hội và lây lan virus ra cộng đồng. Về một khía cạnh nào đó, đây là một tiến hóa có lợi cho virus, và phần nào đó ít có hại cho con người.

Về một khía cạnh nào đó đây là một tiến hóa có lợi cho virus và phần nào đó ít có hại cho con người

Tuy nhiên, không loại trừ nguy cơ khi virus lan rộng, virus sẽ tiếp tục đột biến và trở thành biến chủng mới có độc lực cao hơn. Quan chức y tế một số quốc gia dự đoán Covid-19 cuối cùng sẽ giống như cúm. Khi đó, con người sẽ cần tiêm vaccine mới để đối phó với những biến chủng mới xuất hiện mỗi năm.

SARS-CoV-2 sẽ gây ra cảm lạnh

Tuy nhiên, giáo sư Martin Hibberd của Đại học Y tế London lại có quan điểm ngược lại. Ông Hibberd cho rằng virus SARS-CoV-2 sẽ giống như các chủng virus corona gây ra cảm lạnh. Theo Guardian.

Hibberd cho rằng virus SARS-CoV-2 sẽ giống như các chủng virus corona gây ra cảm lạnh

“Virus corona sẽ không xuất hiện chủng mới mỗi năm. Lý do chúng ta bị cảm lạnh mỗi mùa đông là bởi khả năng chống lại virus corona của hệ miễn dịch không tồn tại lâu”, giáo sư Hibberd nói.

Con người sẽ cần tiêm vaccine hàng năm

Dù vậy, chuyên gia Đại học London cũng nhận định con người sẽ cần tiêm vaccine hàng năm để khắc phục điểm yếu của hệ miễn dịch ngắn hạn. “Tôi nghĩ virus sẽ tự tiến hóa để trở nên lây lan mạnh hơn nhưng độc lực thấp hơn, và sẽ đến lúc chúng ta chỉ cần tiêm vaccine cho những người dễ bị tổn thương”, giáo sư Tang của Đại học Leicester nhận xét.

Chuyên gia Đại học London cũng nhận định con người sẽ cần tiêm vaccine hàng năm để khắc phục điểm yếu của hệ miễn dịch ngắn hạn

Omicron có thể là biến chủng gây lo ngại cuối cùng

Nhà nghiên cứu miễn dịch học Ben Krishna cho biết virus không thể tiến hóa vô tận và Omicron có thể sẽ là biến chủng gây lo ngại cuối cùng trong đại dịch Covid-19.

Giống như tất cả dạng thức sống khác virus đều tiến hóa

Giống như tất cả dạng thức sống khác, virus đều tiến hóa. Thực tế này ngày càng trở nên rõ ràng trong đại dịch Covid-19 khi các biến chủng mới gây lo ngại cứ vài tháng lại xuất hiện.

Phiên bản tiến hóa chậm hơn của virus SARS-CoV-2

Một số biến chủng này có khả năng lây lan từ người sang người mạnh hơn, cuối cùng trở thành chủng nổi trội khi cạnh tranh với các phiên bản tiến hóa chậm hơn của virus SARS-CoV-2.

Một số biến chủng này có khả năng lây lan từ người sang người mạnh hơn

Khả năng lây lan mạnh hơn được cho là do các đột biến trong protein gai (S) trên bề mặt của virus. Những đột biến này cho phép virus liên kết mạnh hơn với các thụ thể ACE2. ACE2 là các thụ thể trên bề mặt tế bào mà virus bám vào để xâm nhập vào cơ thể con người và bắt đầu nhân lên.

Chủng thống trị trên toàn cầu

Những đột biến này đã cho phép biến chủng Alpha, và sau đó là Delta, trở thành chủng thống trị trên toàn cầu. Các nhà khoa học đang dự đoán điều tương tự sẽ xảy ra với sự xuất hiện của Omicron, theo Channel NewsAsia. Theo nhà nghiên cứu sau tiến sĩ về miễn dịch học và virus học Ben Krishna tại Đại học Cambridge, virus không thể “nâng cấp” vô thời hạn.

Theo nhà nghiên cứu sau tiến sĩ về miễn dịch học và virus học Ben Krishna tại Đại học Cambridge

Các quy luật sinh hóa đồng nghĩa cuối cùng, virus sẽ tiến hóa và sở hữu một protein gai để liên kết với ACE2 càng mạnh càng tốt. Do đó, khả năng lây lan của virus SARS-CoV-2 giữa người với người sẽ không chỉ bị giới hạn bởi mức độ virus có thể bám vào lớp bên ngoài của tế bào.

Omicron đã tiến hóa đến mức tối đa?

Một số yếu tố từng hạn chế sự lây lan của virus, như tốc độ sao chép của bộ gene, tốc độ virus có thể xâm nhập vào tế bào thông qua protein TMPRSS2 và lượng virus mà một người bị nhiễm có thể phát ra. Về nguyên tắc, tất cả đặc điểm này cuối cùng sẽ phát triển đến hiệu suất cao nhất.

Tất cả đặc điểm này cuối cùng sẽ phát triển đến hiệu suất cao nhất

Câu hỏi đặt ra là biến chủng Omicron đã tiến hóa đến mức cao nhất chưa? Theo ông Ben Krishna, chưa có lý do nào để khẳng định điều đó. Các nghiên cứu xem xét những đột biến mà virus SARS-CoV-2 cần để lây lan hiệu quả hơn xác định Omicron không có một số đột biến giúp cải thiện khả năng liên kết của protein gai với tế bào người.

Giới hạn bởi xác suất di truyền

Kể cả giả sử Omicron là biến chủng đã đạt khả năng tối đa về mức độ lây lan, nó có thể cũng không khá hơn các chủng khác vì bị giới hạn bởi xác suất di truyền. Điều này tương tự việc ngựa vằn sẽ không tiến hóa để có thêm mắt ở sau đầu nhằm tránh những kẻ săn mồi.

Kể cả giả sử Omicron là biến chủng đã đạt khả năng tối đa về mức độ lây lan, nó có thể cũng không khá hơn các chủng khác vì bị giới hạn bởi xác suất di truyền

Về lý thuyết, SARS-CoV-2 cũng không thể chọn những đột biến để đạt được mức độ tiến hóa tối đa. Xác suất tất cả đột biến cần thiết xảy ra đồng thời cùng lúc gần như bất khả thi.

Virus không thể tiến hóa vô tận

Omicron có thể sẽ là biến chủng gây lo ngại cuối cùng trong đại dịch Covid-19

Lây lan từ người sang người mạnh hơn

Một số biến chủng này có khả năng lây lan từ người sang người mạnh hơn

Khả năng lây lan mạnh hơn được cho là do các đột biến trong protein gai (S) trên bề mặt của virus. Những đột biến này cho phép virus liên kết mạnh hơn với các thụ thể ACE2. ACE2 là các thụ thể trên bề mặt tế bào mà virus bám vào để xâm nhập vào cơ thể con người và bắt đầu nhân lên.

Sự xuất hiện của Omicron

Những đột biến này đã cho phép biến chủng Alpha, và sau đó là Delta, trở thành chủng thống trị trên toàn cầu. Các nhà khoa học đang dự đoán điều tương tự sẽ xảy ra với sự xuất hiện của Omicron, theo Channel NewsAsia. Omicron đã tiến hóa đến mức tối đa? Theo nhà nghiên cứu sau tiến sĩ về miễn dịch học và virus học Ben Krishna tại Đại học Cambridge, virus không thể “nâng cấp” vô thời hạn.

Các nhà khoa học đang dự đoán điều tương tự sẽ xảy ra với sự xuất hiện của Omicron

Tốc độ virus có thể xâm nhập vào tế bào

Một số yếu tố từng hạn chế sự lây lan của virus, như tốc độ sao chép của bộ gene, tốc độ virus có thể xâm nhập vào tế bào thông qua protein TMPRSS2 và lượng virus mà một người bị nhiễm có thể phát ra. Về nguyên tắc, tất cả đặc điểm này cuối cùng sẽ phát triển đến hiệu suất cao nhất.

Tất cả đặc điểm này cuối cùng sẽ phát triển đến hiệu suất cao nhất

SARS-CoV-2 không thể chọn những đột biến

Điều này tương tự việc ngựa vằn sẽ không tiến hóa để có thêm mắt ở sau đầu nhằm tránh những kẻ săn mồi

Bệnh nhân Covid-19 ở Westerstede

Ngay cả trong trường hợp Omicron là biến chủng có khả năng lây lan mạnh nhất thì vẫn sẽ có những chủng mới xuất hiện để đối phó với hệ miễn dịch của con người.

Ngay cả trong trường hợp Omicron là biến chủng có khả năng lây lan mạnh nhất thì vẫn sẽ có những chủng mới xuất hiện để đối phó với hệ miễn dịch của con ngườ

Sau khi nhiễm bất cứ loại virus nào, hệ miễn dịch của con người sẽ thích nghi bằng cách tạo ra các kháng thể bám vào virus để vô hiệu hóa nó, và các tế bào T sẽ phá hủy những tế bào nhiễm bệnh.

SARS-CoV-2 có thể né tránh “hàng rào” miễn dịch

Kháng thể là những mẩu protein gắn vào phân tử của virus và tế bào T sẽ nhận ra những tế bào nhiễm bệnh qua hình dạng của phân tử này. Tuy nhiên, virus SARS-CoV-2 có thể né tránh “hàng rào” miễn dịch bằng cách đột biến để thay đổi hình dạng phân tử, đánh lừa nhận biết của hệ miễn dịch.

Virus SARS-CoV-2 có thể né tránh “hàng rào” miễn dịch bằng cách đột biến để thay đổi hình dạng phân tử

Đây là lý do Omicron thành công trong việc lây nhiễm cho những người từng mắc bệnh hoặc đã tiêm vaccine. Các đột biến giúp cho protein gai liên kết thụ thể ACE2 mạnh hơn cũng làm giảm khả năng kháng thể bám vào virus và vô hiệu hóa nó.

Tương lai của virus SARS-CoV-2

Nhà nghiên cứu Ben Krishna đã vạch ra viễn cảnh khả thi nhất cho virus SARS-CoV-2. Theo đó, ngay cả khi virus tiến hóa đến mức tối đa ở tất cả chỉ số, vẫn có khả năng nó bị hệ miễn dịch kiểm soát và xóa sổ. Bằng chứng gần đây cho thấy các đột biến cải thiện khả năng lây lan của virus không làm tăng nguy cơ tử vong quá cao.

Bằng chứng gần đây cho thấy các đột biến cải thiện khả năng lây lan của virus không làm tăng nguy cơ tử vong quá cao

Dữ liệu của Pfizer cho thấy tế bào T có thể phản ứng với Omicron như các biến chủng trước đó. Điều này phù hợp với nhận định rằng Omicron gây tỷ lệ tử vong thấp hơn ở Nam Phi, nơi hầu hết dân số đều có khả năng miễn dịch.

Virus có thể sản sinh và tái nhiễm

Điều quan trọng đối với con người là việc từng nhiễm virus trong quá khứ dường như vẫn bảo vệ, ngăn ngừa nguy cơ bệnh trở nặng và tử vong. Điều này có nghĩa virus có thể sản sinh và tái nhiễm, nhưng con người sẽ không mắc bệnh nặng như lần đầu, theo ông Ben Krishna.

Điều quan trọng đối với con người là việc từng nhiễm virus trong quá khứ dường như vẫn bảo vệ

Virus đạt được sự tiến hóa tối đa này sau đó sẽ chỉ đơn giản là đột biến ngẫu nhiên, thay đổi theo thời gian để hệ miễn dịch khó nhận biết và kịp thời điều chỉnh các biện pháp “phòng thủ”, dẫn đến nguy cơ tái nhiễm.

Là biến chủng gây lo ngại cuối cùng

Thế giới có thể sẽ có một mùa Covid-19 vào mỗi mùa đông tương tự cúm mùa hiện nay. Virus cúm cũng có cùng kiểu đột biến tương tự theo thời gian, được gọi là “sự trôi dạt kháng nguyên” (antigenic drift), dẫn tới tình trạng tái nhiễm.

Thế giới có thể sẽ có một mùa Covid-19 vào mỗi mùa đông tương tự cúm mùa hiện nay

Vì vậy, tác giả cho rằng Omicron sẽ không phải là phiên bản cuối cùng của virus SARS-CoV-2, nhưng có thể là biến chủng gây lo ngại cuối cùng. Virus cúm mới mỗi năm không nhất thiết mạnh hơn virus của năm trước mà chúng chỉ đơn giản là khác biệt.

SARS-CoV-2 có thể là một loại virus đặc hữu

Nếu may mắn, virus SARS-CoV-2 có thể sẽ trở thành một loại virus đặc hữu, biến đổi từ từ theo thời gian. Khi đó, bệnh dịch sẽ diễn biến nhẹ hơn vì những trường hợp từng mắc bệnh đã hình thành miễn dịch trước đó, từ đó làm giảm nguy cơ nhập viện và tử vong. Hầu hết người dân sẽ bị nhiễm bệnh lần đầu tiên khi còn nhỏ. Điều này có thể xảy ra trước hoặc sau khi tiêm vaccine, và những lần tái nhiễm sau đó sẽ hầu như không còn đáng lo ngại.

Hầu hết người dân sẽ bị nhiễm bệnh lần đầu tiên khi còn nhỏ

Lúc bấy giờ, con người sẽ chỉ cần một nhóm nhỏ các nhà khoa học theo dõi sự thay đổi gene của SARS-CoV-2 theo thời gian. Những biến chủng đáng lo ngại sẽ trở thành dĩ vãng, ít nhất là cho đến khi loại virus tiếp theo vượt qua hàng rào lây nhiễm giữa các loài. Cùng theo dõi Vietnam Global Team để cập nhật nhanh các tin tức nóng hổi xoay quanh Covid-19 bạn nhé!